Dolina Ropy

Kilka atrakcji ze spływu doliną Ropy.

Wysowa

Hańczowa
     Wieś w dobrach Gładyszów, wzmiankowana w 1480 r. była siedzibą parafii obejmującej także Wysową i Blechnarkę i należała do Adama Brzeńskiego. Łącznie z Wysową liczyła wtedy 12 gospodarstw wołoskich, 1 zagrodnika, 2 komorników. Wymieniono również „popa ruskiego”. Z 1629 r. pochodzi najwcześniejsza wzmianka o cerkwi.
Podczas spisu w 1921 r. zanotowano w Hańczowej 24 rzymskich katolików, 685 grekokatolików i 15 Żydów. Po 1931 r. cała wioska przeszła na prawosławie. 1945 r. dobrowolnie wyjechało do ZSRR 15 rodzin. Od jesieni tego roku zaczęto zmuszać mieszkańców do podpisywania deklaracji wyjazdu, a wszystkich pozostałych deportowano na Ziemie Zachodnie w ramach akcji „Wisła”. Część Łemków powróciła po 1965 r. Dziś Hańczowa jest jednym z większych skupisk ludności łemkowskiej.

Wysowa
     Doliną Ropy od bardzo dawna przebiegał szlak handlowy przecinający Karpaty. Na terenie Wysowej znaleziono m.in. miecz z epoki brązu oraz monety rzymskie z III i IV w. p.n.e. Sama miejscowość jest po raz pierwszy wymieniona jako część dóbr Gładyszów w 1437 r. Miejscowa tradycja mówi o wielkich piwnicach winnych prowadzonych w Wysowej przez Greków i Ormian. Choć dokumenty nie potwierdzają tego wprost, istnienie składów wina jest prawdopodobne: dokument z 1541 r. wspomina, że kupiec z Biecza Kasper Krzywański wymienił w Wysowej sukno bieckie na wino. W XVIII i XIX w. Wysowa często zmieniała właściciela, wreszcie 7 września 1868 r. gromady Wysowej i Blechnarki wykupiły cały obszar dworski. Natomiast sołectwo w Wysowej dzierżyła przez długi czas rodzina Sembratowiczów, z której wywodziłło się dwóch biskupów unickich. W czasie I wojny światowej front przez trzy miesiące ( luty-kwiecień 1915 r.) stał pomiędzy Wysową i Blechnarką, co przyczyniło obu miejscowościom dużych zniszczeń. Spis 1921 r. wykazał w Wysowej 59 rzymskich katolików, 706 grekokatolików i 49 Żydów. Gdy 1931 r. większa część miejscowych Łemków przeszła na prawosławie, zaczeły się konflikty. Bojkotowano nauczycieli-świadomych Ukraińców, a ukraińscy działacze narodowi blokowali w zamian pracę rady gminnej. W końcu interweniował starosta gorlicki, rozwiązując radę. We wrześniu 1939 r. rejon Wysowej obsadzał wydzielony oddział Wojska Polskiego w sile batalionu piechoty, który do 6 września odpierał słowackie i niemieckie patrole wkraczające przez granicę od południa. W czasie okupacji stacjonowały poważne siły niemieckie, m.in. kompania straży granicznej. Około 70 rodzin łemkowskich wyjechało dobrowolnie z Wysowej do ZSRR wiosną 1945 r. Kilka miesięcy później wojsko przeprowadziło wysiedlenie przymusowe, wreszcie po akcji „Wisła” w 1947 r. we wsi pozostały rodziny polskie lub mieszane.

Uście Gorlickie
     Uście Gorlickie położone 26 km od Gorlic, stanowi siedzibę gminy w tej części Beskidu Niskiego. Osadę leżącą u zbiegu rzek Ropy i Zdyni otaczają pasam lesistych wzgórz, na północy piętrzy się Kopa (669 m), a na południu po lewej stronie Ropy Polana (643 m). Miejscowość liczy dziś ok. 1500 mieszkańców. We wsi znajduje się poczta, ośrodek zdrowia, schronisko młodzieżowe, kwatery prywatne, restauracja oraz sklepy, na miejscu stacja benzynowa. Usytuowanie wsi przy cowce Jeziora Klimkówka stwarza możliwość rozwoju działalności letniskowej. Uście położone jest na skrzyżowaniu dróg – na południe do Wysowej 11 km na wschód w stronę Gładyszowa 10 km i Gorlic 30 km, oraz na północ do Szymbarku przez Leszczyny i Bielankę 15 km na zachód przez Czerną do Śnietnicy i Brunar w do;inie Białej 7 km Osada założona została przez kolonizujących te tereny Gładyszów, pod nazwą Uście przed 1413 rokiem, a przeniesiona na prawo wołowskie w 1512 roku. Od tego czasu do nazwy dołożono przymiotnik Wołowskie, a znacznie później zmieniono na Ruskie. Miejscowość pełniła funkcje miejskie dla rozległych górskich wiosek. Działali tu różni rzemieślnicy, wśród których najbardziej znani byli kowale, ślusarze, stelmachowie, sukiennicy i płóciennicy. W miejscowości i okolicy w XVII i XVIII stuleciu hutnictwo żelaza, które przekuwano w miejscowych kuźniach oraz szkła – wyrób kieliszków, butelek i ozdób do świeczników. Aż do ostatniej wojny znajdowały się tu młyny, tartaki i folusze, a w łemkowskich chyżach krosna tkackie. W czasie I wojny światowej Uście znajdowało się na lini przyfrontowej. Wiele szkód dokonały tu stacjonujące oddziały węgierskie. We wsi znajdował się również przyfrontowy lazaret. Zmarłych w nim z powodu obrażeń żołnierzy pochowano na założonym cmentarzu. Od listopada 1918 roku krótko działała tu rada tzw. Republiki Łemkowskiej, której działalność ograniczyła się do rozważań o przynależności państwowej, przy istniejącej organizacji na federacje z Czechami, Słowakami i Karpatorusinami. W okresie międzywojennym była tu jeszcze duża i ludna wieś o cechach miasteczka (targi, jarmarki, rzemiosło). W okresie II wojny światowej Niemcy próbowali zlokalizować siedzibę „Związku Łemków”. Znajdował się tu również posterunek ukraińskiej policji pomocniczej, który w pamięci Łemków źle się zapisał. Po wojnie część miejscowej ludności repatriowano do ZSRR, a znaczną część przesiedlono na ziemie zachodnie. Część Łemków powróciła po 1956 r. roku, nie tylko zresztą do Uścia ale i do sąsiadujących wsi. Z zabytków i osobliwości warto tu odwiedzić: cerkiew – drewniana z XVIII wieku z dwoma bramami, cmentarz żołnerski z 1915 roku, znajdujący się pobliżu centrum parafialnego na którym pochowano 45 żołnierzy austryjackich i 13 rosyjskich. Stara huta w przysiółku. Kijów, odległa 1 km przy drodze do Brunar i Śnietnicy. .

Bieliczna
      Pusta dolina u źródeł Białej, u północnego podnóża Lackowej, jest to jedno z najbardziej malowniczych miejsc w Beskidzie Niskim.Prowadzi się tu sezonowy wypas owiec z Podhala Do II wojny światowej była to wieś łemkowska licząca 34 gospodarstwa. Lokował ją w 1595 r. Iwan Izbiański z sąsiednich Izb na mocy przywileju kardynała Jerzego Radziwiłła. Od 1638 r. należała do uposażenia kościoła w Tyliczu. Nad potokiem, 3,5 km od centrum Izb znajduje się cerkiewka grekokatolicka, która została w 1985 r. zrekonstruowana staraniem ks. Czekaja, ówczesnego proboszcza Banicy. W sąsiedztwie stary cmentarz. W dolinie zachowało się także kilka krzyży przydrożnych.

Izby
     Wieś u stóp Lackowej (obecnie 25 gospodarstw). Dojeżdżają tu autobusy z Gorlic przez Uście.Izby lokowano w 1547 r. na podstawie przywileju bp. Samuela Maciejowskiego. Do rozbiorów wchodziły w skład „państwa muszyńskiego” biskupów krakowskich. Do histori przeszły w XVIII w. jako jeden z głównych punktów oporu konfederatów barskich w Beskidzie Niskim. Kiedy w styczniu 1770 r. Generalność, najwyższa władza Konfederacji, ulokowała się w Preszowie, na przygranicznych terenach Polski powstało szereg obozów warownych. Obóz w Izbach, wybudowany przez starościca winnickiego Adama Parysa, stał się wiosną owego roku bazą Kazimierza Pułaskiego, późniejszego bohatera narodowego Stanów Zjednoczonych. Stąd Pułaski ze swym oddziałem wykonywał dalekie wypady przeciw Rosjanom (nawet za San) i tu chronił się po porażkach. W sierpniu 1770 r. wojsko rosyjskie pod dowództwem gen. Drewicza uderzyło na sąsiedni obóz w Blechnarce, któremu z pomocą przyszedł Pułaski. Obrona załamała się, gdy Austryjacy pozwolili Rosjanom przekroczyć granicą i zaatakować konfederatów od tyłu. Opuszczono wówczas bezbronny od strony austriackiej szaniec w Izbach. Do pierwszej połowy XX w. Izby były lokalnym ośrodkiem kultu maryjnego. W tutejszej cerkwi przechowywany był obraz Bogurodzicy, który już w 1762 r. uznano za słynący cudami (obecnie jest w Bereście). W kronice parafialnej spisano m.in. relacje o cudownych ocaleniach, jakich doświadczył za wstawiennictwem Matki Bożej Izbiańskiej sam Kazimierz Pułaski. W cerkwi znajdowało się podobno dawniej malowidło ścienne przedstawiające przywódcę konfederackiego ma tle obrazu. W drugiej połowie XIX w. w Izbach był przez jakiś czas proboszczem Wołodymyr Chylak, popularny pisarz łemkowski tworzący pod pseudonimem Jeronim Anonim. Najbardziej znaną jego powieścią jest „Szubieniczny Wierch”. Opisał w niej gwałty na odmiennej wyznaniowo rusińskiej ludności przez arcykatolickich konfederatów barskich. Przesadzał mocno, lecz pamięć tych prześladowań utrwaliła się w świadomości historycznej Łemków. Zaś Szubieniczny Wierch to wzgórze na południowy zachód od cerkwi w Izbach. Według innych tradycji mieli tam kryjówkę zbójcy, którzy ściągali od ludności daniny, a opornych wieszali. W 1924 r. cała wieś przeszła na prawosławie w skandalicznych okolicznościach. Ówczesny, sześćdziesięcioletni już proboszcz Dimitr Chylak związał się z kobietą, za co został przez władzę duchowe usunięty ze stanowiska. Pozbawiony środków do życia, najmował się jako pastuch. Musiał cieszyć się wśród wiernych autorytetem, skoro zdołał ich namówić na zbiorową zmianę wyznania. We wsi stanęła nowa cerkiew prawosławna (rozebrana w 1956 r.), a starą otwierano tylko dla pielgrzymów, których przez to przybywało coraz mniej. Przed II wojną światową Izby liczyły blisko 100 gospodarstw. W 1947 r. całą ludność wraz z proboszczem wysiedlono na Ziemie Zachodnie. Murowaną cerkiew w Izbach ( obecnie kościół filialny ) wybudowano w 1886 r. Jej architektura nie kojarzy się z obrządkiem wschodnim, przypomina kościół. Wewnątrz znajduje się niekompletny ikonostas autorstwi Michała i Antoniego Bogdańskich. W bocznej kaplicy powieszono kopię Matki Bożej Izbiańskiej. Na ścianie tablica pamięci Kazimierza Pułaskiego ufundowana przez Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich z Warszawy. Ciekawostką jest szaniec konfederacki który znajdował się na wzgórzu Baszta. Dojście: jest od cerkwi drogą na południe (ok. 400 m), za mostem na Białej podchodzi się przez łąki w linii stoku na południowy wschód, ponad zabudowania owczarni – dalsze 400 m. Nieznaczne załamanie terenu znaczy dziś miejsce umocnienia, które miało kształt otwartego szańca ziemnego długości 160 m. z trzema bastejami. Jego zarys był dobrze widoczny do 1985 r. kiedy spychacz Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej zrównał z ziemią pamiątkę narodową w imię rekultywacji dodatkowego hektara łąk.

Gładzyszów
Gładyszów odległy 20 km od Gorlic, położony jest w dolinie potoku Gładyszówka, już w dorzeczu Ropy, której dział wodny stanowi pasmo Magury Małastowskiej, piętrzące się się na północ od wsi. Na południu wznoszą się Popowe Wierchy (684 m). Gładyszów to duża, na miejscowe warunki wieś licząca ok 450 mieszkańców, posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę. Osada założona została końcem XVI wieku. Wzmiankowana w 1629 roku pod nazwą Kwoczeń, przez kolonizujących te tereny Gładyszów, stanowił klucz ich dóbr na tym terenie. Od 1649 roku występowała też pod nazwą Gładyszowa, a w 1690 roku Gładyszów. W okresie I wojny światowej znaczna część wsi spłonęła, więc z drewnianą cerkwią z XVIII. Miejscowość odbudowano w okresie między wojennym, wznosząc również w 1938 roku nowa cerkiew drewnianą w ukraińskim stylu narodowym, w architekturze obecnej w krajobrazie Beskidu Niskiego – obecnie kościół rzymskokatolicki. Zachowana natomiast drewniana kaplica z 1857 roku służy dziś jako cerkiew prawosławna. W Gładyszowie znajduje się również stadnina zachowawcza koni huculskich w której były kręcone ujęcia do filmu „Ogniem i mieczem”. Jedną z ciekawszych atrakcji są wczasy w siodle, a zimą kuligi.